Wie mij kent die weet dat ik een Fairphone heb en dat ook met enige tegenzin verklaar als iemand mij vraagt welke Smartphone ik heb.

Na de vraag: "ne wa?", waarop ik een korte uitleg geef, volgt meestal een cynische reactie. Alsof ik een soort naïef schepsel ben.

Ne wa?!

Een Fairphone is gewoon een smartphone zoals er wel veel zijn. Een iPhone, een Samsung Galaxy S 65 of een Huawei (lees maar luidop hoor).

Eigenlijk is het niet meer dan een smartphone die op een meer ethische, ecologische en sociaal verantwoorde manier ontwikkeld wordt. Er wordt gekeken naar de oorsprong van de grondstoffen, naar de arbeidscondities bij de productie en naar de duurzaamheid en mogelijkheden tot recyclage.

Wat ik eigenlijk zou verwachten van elk bedrijf dat producten maakt, maar dat lijkt dus nogal onnozel van mij.

't Zal wel

De eerste reactie is meestal dat het ook maar commerciële leugens zijn en dat ze in feite even onethisch zijn als andere smartphone producenten. De onderliggende aanname is hier dat een bedrijf niet echt competitief kan zijn als het zich gaat bezig houden met ethische, sociale of ecologische problemen.

Die eerste reactie ebt meestal wel weg als ik uitleg dat het Fairphone in de eerste plaats te doen is om het onderzoek of het wel mogelijk is zo'n ethische smartphone te produceren. In feite is de Smartphone die ze produceren geen doel op zich, maar de beste manier om de volledige levenscyclus van een smartphone te begrijpen is volgens hen om er één te produceren.

Op die manier kunnen ze lessen trekken en begrijpen waar de grootste pijnpunten liggen. Dit kan dan weer aangekaart worden bij de instanties die er iets aan zouden kunnen doen.

Ten tweede kunnen zij als voorbeeld dienen naar andere producenten, aangezien zij een open onderneming zijn kunnen de lessen die zij trekken ook gezien worden door "concurrenten". Op die manier zou het op termijn dus eenvoudiger moeten worden voor élke productent van elektronica om meer verantwoord te produceren.

Dat is natuurlijk als we aannemen dat die andere producenten daar enige interesse voor hebben.

Cynisme

Het cynisme waarmee dit wordt onthaald is echter tekenend. Zeker als er wordt uitgelegd dat de smartphone in China wordt geproduceerd. Dan is er direct een soort reactie die het best omschreven wordt als:

"HA!! NU HEB IK U HE!! MET UW FAIRPHONE, DIE ZITTEN OOK GEWOON IN CHINA ZE!"

Dan moet er worden verdedigd natuurlijk, door eerst uit te leggen dat de Fairphone niet van de ene dag op de andere alle problemen die gepaard gaan met het ontwikkelen van "consumer electronics" kan oplossen. Maar de problemen ondervinden en aankaarten is toch ook al zinvol, denk ik.

Het probleem is trouwens niet dat er in China wordt geproduceerd. Het probleem is dat men naar de goedkoopste productie gaat zoeken, en in China is er niemand om verlegen om mensen tot stervens toe uit te buiten gewoon om voor de grote giganten aan een scherpe prijs te kunnen produceren.

Fairphone tracht erop toe te zien dat de (kleine) producent die de Fairphone ontwikkelt zich engageert om te investeren in het welzijn van de werknemers en om hen meer betrokken te maken binnen het bedrijf (zie: Fairphone Roadmap: Manufacturing).

Ik denk dat dit een goede aanpak is: er wordt een voorbeeld gesteld, ook voor de werknemers en kenissen van de werknemers. Zo gaan ze zien dat het ook anders kan, dat het niet noodzakelijk is dat je > 12 uur per dag als een slaaf wordt uitgebuit. Dat er zoiets bestaat als rechten, ook voor een fabrieksarbeider.

Opgelet, ze werken nog altijd hard in die fabriek, maar voor de standaard in China is het best ok. Als ik me niet vergis werkt men 6 dagen op 7 en dat 60 uur per week.

De vraag kan natuurlijk gesteld worden hoe goed die werkomstandigheden op te volgen zijn. Maar dat is uiteindelijk ook één van de problemen die kan worden aangepakt. Fairphone tracht dit te doen door een nauwe betrokkenheid tot op de productielijn. Zij gaan ook geregeld de fabriek bezoeken.

Hetzelfde principe wordt toegepast voor het ontginnen van de grondstoffen: een actieve samenwerking met de mijnbouwers om te verzekeren dat er op een eerlijke manier wordt gewerkt en dat het niet gaan om "conflictmijnen".

Ze doen dit niet door bepaalde regio's te vermijden maar door in die regio's anders te gaan werken.

Een bedrijf kan er bijvoorbeeld voor kiezen om geen grondstoffen uit Congo te gebruiken of om eerlijke grondstoffen uit Congo te gebruiken. Voor de mensen in Congo is de tweede optie duidelijk een betere.

Geweten Sussen

Zoals bij Fairtrade hebben veel mensen het gevoel dat mensen dergelijke initiatieven steunen om hun "geweten te sussen". Terwijl ze voor de rest eigenlijk weinig verschil maken.

Ik vind dat alweer een zeer cynisch argument. Is het een louter individuele daad om een organisatie te steunen die zich inzet om zaken te veranderen die jij graag zou zien veranderen? Gelukkig maar dat niet iedereen zélf een smartphone moet produceren, maar op een eenvoudigere manier dergelijke initiatieven kan helpen waarmaken.

Zonder een "geitenwollensokken" imago te willen krijgen, vind ik wel dat we moeten stilstaan bij wat we wel en niet doen. Ons welzijn en plezier gaat vaak ten koste van mensenlevens op andere plaatsen in de wereld. Het is moeilijk dat op dit moment te vermijden zonder in een grot te gaan wonen, maar als we er alleen al bij stil kunnen staan zou dit al veel kunnen betekenen op de lange termijn.

Vergeet ook niet dat de rollen snel kunnen omdraaien en als onze kinderen opnieuw gaan moeten sterven in fabrieken om deze keer de Chinezen in hun luxe te kunnen voorzien, zullen we stiekem ook hopen dat er enkelingen zijn die zich daar wél vragen bij stellen.

Milieu

Pas op, als je een goede Smartphone hébt is er eigenlijk geen reden om een Fairphone te kopen. Wacht eerst tot je een Smartphone wilt en koop dan een Fairphone. Het is overduidelijk dat Smartphones een belachelijk korte levensduur hebben op dit moment en dat er weinig rekening wordt gehouden met de werkelijke kost hiervan.

De recyclage van elektronica is nog steeds een vreselijk process waar veel mensen het slachtoffer van worden. Dat geldt eigenlijk voor de gehele levenscyclus van die producten. Dus koop alleen een smartphone als je écht een nieuwe nodig hebt en niet omdat die van jou niet meer hip is.

Fairphone speelt hier op in, omdat de componenten relatief eenvoudig te vervangen zijn. Zo kan je bij een beschadigd scherm op een redelijke manier een nieuw scherm aankopen inplaats van de volledige telefoon te moeten vervangen.

Dus het principe: "je koopt beter een nieuwe dan deze te laten herstellen" gaat niet zomaar op bij Fairphone. Dat lijkt mij een gezondere situatie. Op die manier wordt er minder afval geproduceerd en heb je ook langer "plezier" van je aankoop.

Ik word een beetje nerveus van mensen die elke paar maanden met een nieuwe smartphone aankomen en daar niet bij stilstaan. Alsook "providers" die met smartphones naar je hoofd gooien, zolang je bij hen maar een abonnement neemt: "Deze zomer iedereen aan de smartphone!"

Open Ondernemen

Fairphone tracht onafhankelijk gefinancieerd te zijn. De eerste "batch" van 25000 Fairphones is pas ontwikkeld na "crowdfunding". Mensen "kopen" de Fairphone op voorhand, en dat geld wordt dan gebruikt voor de ontwikkeling ervan.

Fairphone is een open onderneming waardoor het vrij transparant blijft over waar het geld naartoe gaat. Dat op zich is al zeer interessante informatie die vaak niet buiten de elektronica bedrijven komt.

Dit is bijvoorbeelde de "cost breakdown" van de eerste Fairphone: Fairphone Cost Breakdown (pdf)

Er worden erg veel details gegeven van het ontwerp en bovendien is hij standaard al "rooted". Dat wil zeggen dat je de volledige vrijheid hebt over wat je erop installeert. Als je bijvoorbeeld niet tevreden bent met het besturingssysteem dat zij zelf ontwikkelen (gebasseerd op Android, voor alle duidelijkheid) kan je ervoor kiezen om zelf een ander besturingssysteem te installeren (met enkele risico's natuurlijk).

Andere producenten zoals Apple en Samsung verbieden je om dergelijke zaken te doen.

Toekomst

Uiteraard is het te hopen dat Fairphone veel aandacht krijgt en dan denk ik toch vooral binnen de sector van elektronica producenten. Zij zijn het die beslissingen kunnen nemen die de productie van dergelijke toestellen minder schadelijk kunnen maken. Zij kunnen ervoor kiezen duurzamere producten te bouwen die minder snel moeten worden vervangen, die gebouwd zijn met eerlijke materialen en bovendien deftig zijn geproduceerd door werknemers in redelijke condities.

Technisch zou ik liever zien dat Android niet meer wordt gebruikt, maar het is natuurlijk niet evident om al een alternatief te vinden. Ik denk vooral aan Firefox OS, omdat de missies en de filosofie van Fairphone en Mozilla niet heel ver uit elkaar liggen.

Conclusie

De Fairphone is niet zomaar weg te wuiven. Ook al kunnen ze niet meteen alle problemen oplossen, de productie van de Fairphone kan belangrijke informatie en ervaringen opleveren om de industrie positief te beïnvloeden.

Het is steeds de consument die het laatste woord heeft en als Fairphone een succes is zullen ook andere producenten inzien dat de duurzame weg ook rendabel kan zijn. Dankzij de lessen die Fairphone nu trekt kan het alleen maar makkelijker worden voor anderen om op zo'n manier te gaan produceren.

En ik kan u zeggen, voor mij is de Fairphone alles wat ik verwacht van een smartphone. Alleen nog jammer van Android.

Meer informatie vind je op: www.fairphone.com